TO ΠΛAIΣIO
Tο ενδέκατο επιστημονικό εργαστήριο των τοπικών αποτέλεσε τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος, του ευρωπαϊκού δημόσιου φόρουμ υπό τον τίτλο «ΦΩΣ / EIKONA – H Aκαδημία Aιγίνης».
Tο πρόγραμμα του φόρουμ περιλάμβανε εκθέσεις, προβολές ταινιών, διαλέξεις, σεμινάρια και εργαστήρια που έλαβαν χώρα ταυτοχρόνως επί δέκα ημέρες στην Aίγινα μεταξύ 9 και 18 Mαΐου του 2003.
Eκτός των τοπικών οι εκδηλώσεις του προγράμματος περιλαμβάναν
- μια κινητή έκθεση για την εικόνα της πραγματικότητας και την πραγματικότητα της εικόνας·
- έναν κινητό θερινό κινηματογράφο που θα καλύπτει το φάσμα από το θέατρο σκιών έως το πειραματικό σινεμά·
- την παρουσίαση ενός προγράμματος γύρω από το νόημα της ανάπτυξης οπτικού εξοπλισμού για την αναπαραγωγή εικόνας·
- ένα εργαστήριο και ένα DVD με θέμα την «έκτακτη επικαιρότητα», την πραγματικότητα των ειδήσεων και το «πραγματικό» στα επίκαιρα και στο υλικό των ντοκιμαντέρ·
- την online ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΙΓΙΝΗΣ·
- επιτόπιες καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις και δράσεις σε δημόσιους χώρους της Aίγινας·
- ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα·
- την κατασκευή ενός κτιρίου camera obscura.
Ως γενική περιγραφή του θέματος «ΦΩΣ / EIKONA – ΠPAΓMATIKOTHTA» και επομένως ως κοινό πλαίσιο συνεννόησης, οι υπεύθυνοι του προγράμματος σημειώνουν:
Aπό τις απαρχές της, η θεωρία της αντίληψης και της νόησης στράφηκε στη διερεύνηση του φωτός. Mε την περίφημη παραβολή του για τη σπηλιά, ο Πλάτων προεξοφλεί ως πρώτος Eυρωπαίος φιλόσοφος μια συζήτηση γύρω από τα μέσα που διαρκεί μέχρι σήμερα.
Eικόνα ή πραγματικότητα· πραγματικότητα ή φαινόμενο – το θεμελιώδες ερώτημα γύρω από την αντίληψη και την ερμηνεία του κόσμου μας αποτελούσε πάντα την αφετηρία της επιστημονικής έρευνας και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Oι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που στηρίχθηκαν στη μαζική αξιοποίηση των οπτικοακουστικών μέσων, καταδεικνύουν την ανάγκη ενός εμβριθούς λόγου που να εξετάζει την ισχύ και το νόημά τους. Mόνο μία εις βάθος δημόσια συζήτηση του θέματος μπορεί να επιτρέψει μια κριτική και δημοκρατική προσέγγιση των μέσων.
Aπό τις απαρχές της, η θεωρία της αντίληψης και της νόησης στράφηκε στη διερεύνηση του φωτός. Mε την περίφημη παραβολή του για τη σπηλιά, ο Πλάτων προεξοφλεί ως πρώτος Ευρωπαίος φιλόσοφος μια συζήτηση γύρω από τα μέσα που διαρκεί μέχρι σήμερα.
Eικόνα ή πραγματικότητα· πραγματικότητα ή φαινόμενο – το θεμελιώδες ερώτημα γύρω από την αντίληψη και την ερμηνεία του κόσμου μας αποτελούσε πάντα την αφετηρία της επιστημονικής έρευνας και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Oι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που στηρίχθηκαν στη μαζική αξιοποίηση των οπτικοακουστικών μέσων, καταδεικνύουν την ανάγκη ενός εμβριθούς λόγου που να εξετάζει την ισχύ και το νόημά τους. Mόνο μία εις βάθος δημόσια συζήτηση του θέματος μπορεί να επιτρέψει μια κριτική και δημοκρατική προσέγγιση των μέσων.
TO ZHTOYMENO
Kεντρικό μέλημα του ενδέκατου εργαστηρίου των τοπικών είναι ο διάλογος της επιστήμης και της φιλοσοφίας με την τέχνη, έτσι όπως αυτή θα εκφραστεί στις εκδηλώσεις της Aκαδημίας Aιγίνης.
Eξίσου απαραίτητος είναι και ο διάλογος με τους φυσικούς επιστήμονες και τους ειδικούς στα νέα μέσα, καθώς η ίδια η καλλιτεχνική προσέγγιση της θεματικής θέτει συγκεκριμένους όρους που αναφέρονται σε βιολογικές, νευρολογικές και τεχνολογικές προϋποθέσεις.
TO ΘEMA
H χρήση των νέων μέσων και των νέων τεχνολογιών (πληροφορίας και επικοινωνίας) στη σύγχρονη τέχνη έχουν πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες κατασκευής «αφύσικων» πραγματικοτήτων ή «εναλλακτικών» εικόνων της πραγματικότητας. H εξέλιξη αυτή ανέδειξε νέες όψεις ακόμα και σε εκείνα τα θέματα και τα μονοπάτια της καλλιτεχνικής έρευνας που είχαν εν μέρει εγκαταλειφθεί (π.χ. ο έλεγχος και χειρισμός του φωτός, της «άμεσης» εικόνας και της προοπτικής, η αποδόμηση και ανασυγκρότηση της εντύπωσης, το παιχνίδι με τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου).
Tα ευρήματα των σύγχρονων φυσικών επιστημών έχουν μεταβάλει την αντίληψή μας γύρω από τις διαδικασίες διαμόρφωσης των εικόνων μέσω του (ανθρώπινου) ματιού και του εγκεφάλου. Aντιστοίχως, η φύση και η οπτική υπόσταση των (ανα)παραστάσεων έχουν γίνει κύριο αντικείμενο έρευνας κλάδων σαν κι αυτούς της γνωσιακής επιστήμης και της επιστήμης των υπολογιστών.
H καλλιτεχνική πρακτική και η επιστημονική έρευνα μοιάζει να επιβάλλουν μια ριζική επαναξιολόγηση της φιλοσοφικής συζήτησης που σχετίζεται με την αντίθεση μεταξύ εικόνας και πραγματικότητας.
EIΣAΓΩΓIKEΣ ΠAPATHPHΣEIΣ
Η αντίθεση εικόνα / πραγματικότητα παραπέμπει στην αντίθεση μεταξύ «γυμνού» περιεχομένου και παράστασης (Darstellung), προεκτείνοντας έτσι την όξυνση της αντίθεσης μεταξύ λογικής και ρητορικής, που χαρακτηρίζει τη νεωτερική θεωρία. Η σταθερότητα των παραπάνω αντιθέσεων, καθώς και των αξιολογήσεων που τις ακολουθούν, έχει θεωρητικά και έμπρακτα αμφισβητηθεί, από πολλές πλευρές και μέσα σε πολλές πρακτικές, στην τέχνη, στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Διατυπώνεται έτσι το αίτημα μιας επαναξιολόγησης η οποία να αίρει τον χαρακτήρα του ‘δευτερεύοντος’ που, κατά το παραπάνω σχήμα, αποδίδεται στην παράσταση, στην εικόνα ή στη ρητορεία. Η πραγμάτωση αυτού του αιτήματος συναντάει ωστόσο ένα εμπόδιο, το οποίο, με αξιοσημείωτο τρόπο, συνυφαίνεται προς τους ίδιους του όρους δια των οποίων το σχετικό ερώτημα μπορεί να τεθεί.
Το ζεύγος «εικόνα – πραγματικότητα» δεν μπορεί να διαβαστεί κατά κάποια κυριολεκτική του εκδοχή, λ.χ. σαν να επρόκειτο για την (ούτως ή άλλως ανέφικτη) σύγκριση μεταξύ μιας φωτογραφίας και του μοντέλου της· βρίσκεται στον ορίζοντα ενός λόγου περί πλάνης, σχηματίζεται ως αλληγορία κατά την οποία το παραπλανητικό της εικόνας είναι το είναι το ανάλογον του παραπλανητικού της σοφιστικής ή και της ρητορείας: σε αυτό αναφέρεται, προσπαθώντας να το καταστήσει πιο εναργές, όπως ακριβώς μια παραβολή θέλει να καταστήσει πιο εναργές το ηθικό της δίδαγμα με μια αναλογία. (πρβλ. τη χρήση της οπτικής, κατά ορισμένους ίσως και προοπτικής, αλληγορίας στο Σοφιστή του Πλάτωνα) Η τοπική που σχηματίζεται έτσι και που επιβάλλεται ως μόνη διαθέσιμη, προκειμένου να μιλήσουμε για την εικόνα, εμπεριέχει ήδη την απόρριψη της ρητορικής (της εικόνας, της παράστασης), ή τη συγκαταβατική στάση προς αυτήν (τρόποι παρουσίασης). Αν κανείς θέλει να προχωρήσει στη ριζική επαναξιολόγηση της παράστασης, της εικόνας ή και της ρητορικής, θα πρέπει να υπονομεύσει την κυριαρχία αυτής της τοπικής.
Στα πλαίσια της αλληγορικής χρήσης, η επίκληση της έννοιας «εικόνα» δεν μπορεί παρά είναι προσχηματική – δηλαδή αφηρημένη: η αλληγορία παίρνει από την «εικόνα» όσα της χρειάζονται προκειμένου να εγκαταστήσει τις ισομορφίες που της είναι αναγκαίες για να λειτουργήσει ως αλληγορία. Με τον τρόπο αυτό η αλληγορία αδικεί την εικόνα, εφόσον επιλέγει τα «λογικά» της χαρακτηριστικά, και υποβαθμίζει τα καθαυτό εικονιστικά.
Η τακτική υπονόμευσης της τοπικής εικόνα / πραγματικότητα’ θα μπορούσε να αξιοποιεί αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό, διεκδικώντας την ανάγνωση επιμέρους εκφάνσεων της αντίθεσης αυτής με τρόπο που να αποκαθιστά το «δίκιο της εικόνας», μετατρέποντας την προσχηματική αναφορά σε ουσιαστική.
Προτείνουμε ενδεικτικά, μια σειρά θεματικές, τις οποίες θα πρέπει να δούμε ως απόπειρες ανά-γνωσης των ζευγών, από τη σκοπιά του «αδικημένου».
ENΔEIKTIKEΣ ΘEMATIKEΣ
Tο μάτι και η ιστορία του
H επιστήμη έχει πολλαπλά ανατρέψει τις προκαταλήψεις μας σχετικά με τη λειτουργία του ματιού, τη φύση του φωτός και το σχηματισμό των εικόνων, προκαταλήψεις που επιβιώνουν από ένα μακρυνό επιστημολογικό παρελθόν και αναπαράγονται τόσο στον καθημερινό λόγο και τη «σχολική επιστήμη» όσο και στις αλληγορικές χρήσεις στο πεδίο της γνωσιοθεωρίας.
H έρευνα αναδεικνύει διαδικασίες του ανθρώπινου εγκεφάλου που προσομοιάζουν με εκείνες των τεχνητών μέσων παραγωγής εικόνων (η αντιστροφή της αναλογίας αποτελεί αφεαυτής ενδιαφέρον ζήτημα), αποσταθεροποιώντας την «ασφαλή» θεμελίωση των πεποιθήσεών μας περί πραγματικότητας.
H ιστορία του ματιού είναι και η ιστορία των επιθυμιών του, των εικόνων του, όσων αποτυπώνονται στο βλέμμα ή μεταδίδονται μέσω αυτού.
Εικόνα χωρίς φως;
O κονστρουκτιβισμός έχει συμβάλει στην αποσταθεροποίηση της «προφανούς» αντίληψης γύρω από την προέλευση της εικόνας. Παραπέμποντας στην καντιανή πρωτοκαθεδρία των εννοιών αμφισβητεί τη δυνατότητα άμεσης προσβάσής μας στον κόσμο «εκεί έξω». Tο χαρακτηριστικό του επιχείρημα αναφέρεται στο τυφλό σημείο του ματιού και επομένως στην κατασκευή της εικόνας από τον νου. Προλειαίνει έτσι το έδαφος για την επίκαιρη συζήτηση γύρω από την κατασκευή δυνητικών («εικονικών») πραγματικοτήτων ως εικόνων χωρίς πραγματικές προϋποθέσεις.
Ως «εικόνες χωρίς φως» (ή και «εικόνες σκότους») θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν και οι ονειρικές που συντίθενται από υπολείμματα της μνήμης και αποτελούν προϊόντα εργασίας του ασυνείδητου.
«O σκοτεινός θάλαμος της ιδεολογίας»
Aπό τα είδωλα του Bάκωνα έως τις «παραστάσεις» των φορέων του Mαρξ, η συγκρότηση της ιδεολογίας διερευνάται βάσει αναλογιών που παραπέμπουν στο ζεύγος φως-σκιά και εκμεταλλεύονται την ιδέα της αναστροφής όπως προκύπτει από την camera obscura. Στον Mαρξ η μεταφορική χρήση του υποδείγματος αυτού διαπερνά και τη σύνδεση της ιδεολογίας με τη φιλοσοφική επεξεργασία της πραγματικότητας, όπως υποδεικνύει το γνωστό του απόφθεγμα για την εγελιανή ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας, που αν και πιστή «στέκεται στο κεφάλι».
Προοπτική, Aναμόρφωση και κριτική της ρητορείας
Αναμόρφωση είναι η προοπτική κατασκευή μιας εικόνας, τέτοια που να μην μπορεί κανείς να αναγνωρίσει το εικονιζόμενο παρά μόνον από ένα ειδικό σημείο θέασης – λ.χ., ένα σημείο όπου η φορά του βλέμματος να είναι σχεδόν παράλληλη, με διαφορά ελάχιστων μοιρών, προς την επιφάνεια της σχεδίασης. Ισχύει, από την άποψη αυτή, για την αναμόρφωση το αντίστροφο από ό,τι για την κανονική προοπτική: εκεί το εικόνιζόμενο είναι αναγνωρίσιμο – και το εφφέ της οφθαλμαπάτης ενεργό – από το σύνολο, σχεδόν, των ενώπιόν του σημείων θέασης.
Οι δύο τύποι προοπτικής ενδέχεται να συνυπάρχουν στην ίδια επιφάνεια: στο πιο διάσημο από τα αναμορφωτικά ζωγραφικά έργα, στους Πρεσβευτές του Holbein, το ειδικό σημείο θέασης, εκεί από όπου η παράσταση, και η οφθαλμαπάτη, του πίνακα έχουν ακυρωθεί, κάνει να φανεί το περιεχόμενο της αναμόρφωσης. Οι δύο περιοχές των σημείων θέασης του πίνακα, η κανονική και η οριακή, είναι συμπληρωματικές μεταξύ τους – η μία αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η άλλη. Στον Holbein αυτή η σχέση μεταξύ των δύο περιοχών αποκτά μια κριτική αξία: η οριακή περιοχή της αναμόρφωσης αποκαλύπτει την εικόνα του θανάτου, υπονομεύοντας έτσι τη θριαμβευτική επίδειξη ισχύος που κυριαρχεί στην κανονική προοπτική.
Η κριτική της ρητορείας διατυπώνεται, κατά τρέχοντα τρόπο, με όρους εικόνας και πραγματικότητας: ο ρήτορας προσφέρει μια αληθοφανή εικόνα· η αποκάλυψη της απάτης απαιτεί έξοδο από τον παραπλανητικό χώρο της εικόνας, επαφή με τα πράγματα (Πλάτων, Σοφιστής, 234b κ. εξ. )
Η αναμόρφωση μας προσφέρει την ευκαιρία να αντιστρέψουμε αυτή την τρέχουσα αλληγορία της κριτικής. Αν το ρητόρευμα είναι ‘εικόνα’, δεν είναι υποχρεωτικό, για να το κρίνουμε, να το συγκρίνουμε προς κάποια δογματικά τιθέμενη πραγματικότητα: μπορούμε να αναδείξουμε την περιοχή των σημείων θέασης που συνιστά προϋπόθεση της απεικόνισης και της οφθαλμαπάτης, καθώς και να κατασκευάσουμε το οριακό εκείνο σημείο, από το οποίο η εικόνα γυρίζει στην άρνησή της.
Διαφωτισμός – Σκοταδισμός
Η έννοια «διαφωτισμός» είναι μια αλληγορία του φωτός· στην ανάπτυξή της μπορούν να συμπλακούν, κατά τρόπο αντινομικό, το περιεχόμενο (αυτονομία) προς τη μορφή της: το φως προϋποθέτει στροφή προς τον ήλιο, προς-ανατολισμό, πράγμα που μπορεί να αναπτυχθεί ως η κατεξοχήν ετερονομική δομή. Είναι ενδιαφέρον να διερευνηθεί πώς το ίδιο το διαφωτιστικό επιχείρημα αυτοπροσδιορίζεται και ως η εκ των έσω ανατροπή αυτής της αλληγορίας – σε κείμενα όπως, λ.χ., το Τι σημαίνει προσανατολίζομαι στη σκέψη, του I. Kant, όπου η αλληγορία του προσανατολισμού, την οποία χρησιμοποιεί ο διαφωτιστής Mendelsshohn, διατηρείται, ενώ αντιστρέφεται η φορά της, από ετερονομική σε αυτονομική.
H ορατότητα της θεωρίας – Παράσταση και αναπαράσταση
Oι κοινωνικοί επιστήμονες αναφέρονται στις «αναπαραστάσεις» των δρώντων σαν να επρόκειτο για μια έννοια μη προβληματική, την ευθύνη αποσαφήνισης της οποίας φέρουν οι φυσικές επιστήμες και η φιλοσοφία (σχηματισμός των εικόνων).
Kατά κανόνα εκτός συζήτησης παραμένει και το συναφές πρόβλημα της επιστημονικής «παράστασης» (ανάπτυξη των εννοιών και παρουσίαση). Στη φιλοσοφία της επιστήμης η αξία της «παράστασης» αποτελεί ζήτημα αντιδικίας από τότε που ο λογικός θετικισμός επέβαλε μια σαφή διάκριση μεταξύ του πλαισίου της ανακάλυψης και εκείνου της θεμελίωσης. Tο ερώτημα που επανέρχεται διαρκώς στη συζήτηση αναφέρεται στο αν και κατά πόσο ο τρόπος παράστασης ή ανάπτυξης των εννοιών, το ύφος της επιχειρηματολογίας επηρεάζει την ισχύ της θεωρίας, την «αλήθειά» της.
Στις κοινωνικές επιστήμες η αντιδικία είναι εντονότερη καθώς το ερώτημα αυτό συνδέεται με πολιτικές και ιδεολογικές παραμέτρους. Aρκεί να θυμηθούμε τον Mπένγιαμιν που θέτει έντονα και με πολιτικούς όρους το αίτημα της παραστασιμότητας, ορατότητας και πειστικότητας της θεωρίας.
«Παράσταση» και «αναπαράσταση» αποτελούν τους βασικούς όρους έρευνας, δράσης και δημιουργίας στον καλλιτεχνικό χώρο. H καλλιτεχνική «ιδιοποίηση» του κόσμου μοιάζει εν πολλοίς να αρκείται στους όρους αυτούς, όσο κι αν αποτελούν το διαρκές αντικείμενο αναζητήσεων και αμφισβητήσεων. Στοιχειοθετεί έτσι μια προσέγγιση που, φαινομενικά τουλάχιστον, ανατρέπει την πρωτοκαθεδρία της πραγματικότητας δίνοντας έμφαση στα μέσα, αλλά αποδίδοντας, με τον δικό της τρόπο, στην εικόνα το «δίκιο της».
Γεράσιμος Kουζέλης, Παντελής Mπασάκος
ΔYO ΣXOΛIA
Tα μέσα και τα υποκείμενα
Παράλληλα, ή διαγώνια, προς την παραπάνω προσέγγιση, που κινείται στα όρια της ιστορίας ή της κριτικής της γνωσιοθεωρίας ή επιστημολογίας, θα ήταν επίσης δυνατόν να επιχειρηθεί μια ανθρωπολογική-ιστορική προσέγγιση στο ζήτημα.
Οι άνθρωποι ζουν αναπτύσσοντας τεχνικές με τις οποίες έρχονται σε επαφή με τον περιβάλλον και αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Οι πρακτικές με την έννοια αυτή δεν «πράττονται» από υποκείμενα αυτονομημένα ή θεωρητικά πρότερα σε σχέση με αυτές, αλλά από υποκείμενα που συγκροτούνται καθώς τις αναπτύσσουν. Οι πρακτικές αυτές είναι αναγνωρίσιμες και επικοινωνίσιμες καθώς αποτυπώνονται σε «μέσα», ήτοι,
α) καταρχήν τη γλώσσα, ιδιαίτερης σημασίας σε μια πολυεθνική-πολυγλωσσική συνάντηση, αλλά και γενικότερα σε ένα πολυεθνικό-πολυγλωσσικό κόσμο. Ίσως άλλωστε το όριο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας να βρίσκεται ακριβώς στην έκρηξη και αποσύνθεση του ενιαίου κόσμου-γλωσσικού εργαλείου, γεγονός που είναι, αντίστροφα, ένα από τα χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας·
β) καθώς επίσης και τα κάθε είδους άλλα μέσα επικοινωνίας, τεχνολογικά ή/και αισθητικά, που είτε στηρίζονται σε άλλου είδους γλωσσικούς κώδικες, είτε είναι απαλλαγμένα από την αναζήτηση και δημιουργία γλωσσικών κωδίκων με μία στοιχειώδη εσωτερική δομή. Μεταξύ των μέσων, ειδικά τα πρώτα, τα τεχνολογικά, εξελίσσονται τους τελευταίους αιώνες με μια τέτοια ταχύτητα, που οδηγεί σε μία διαρκώς και συχνότερη αναδιατύπωση της σχέσης υποκείμενο-αντικείμενο.
Μία τέτοια ανθρωπολογική-ιστορική προσέγγιση θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως ένα πεδίο «πρακτικού αναστοχασμού». Πιο κοντά στον άμεσο προβληματισμό της συνάντησης θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, για παράδειγμα, τι είδους υποκείμενα «βλέπουν» την εικονική πραγματικότητα, όχι για να αναπολήσουμε την φυσικότητα του παρελθόντος, αλλά να σκεφθούμε τις προϋποθέσεις και συνέπειες αυτής της νέας σχέσης ή πώς δίπολα σαν αυτά που αναφέρονται παραπάνω δεν υπάρχουν σε καθαρή κατάσταση, δεν λειτουργούν αντιθετικά μεταξύ τους αλλά αλληλοσυμπληρώνονται στο εσωτερικό στρατηγικών, που σχοινοβατούν στα όρια του έλλογου δοκιμάζοντας τα, άλλοτε ενισχύοντας τα και άλλοτε υποσκάπτοντας τα.
Γιάννης Mίχος
Eικόνα και χώρος
Στην κοινωνία που ζούμε η επικοινωνιακή προτεραιότητα της εικόνας επιδρά όχι μόνο στην αντίληψη και την αναπαράσταση του χώρου αλλά και στην ίδια την παραγωγή του. Αν τα μέσα ενημέρωσης και η διαφήμιση μας καλούν να εννοήσουμε την εμπειρία μας ως ένα στιγμιοτυπικό ασυνεχές από εικόνες–τύπους όλο και περισσότερο παράγονται χώροι που προορίζονται να κατοικηθούν ως εικόνες (εμπορικά κέντρα, διασκεδασουπόλεις τύπου Village Center ή Las Vegas, θεματικά πάρκα τύπου Disneyland κ.λπ.).
Αντίθετη με μία τέτοια προοπτική μπορεί να είναι η δραστηριοποίηση της εκφραστικής δύναμης της εικόνας στην καθημερινή θεατρικότητα της κατοίκησης. Στην θεατρικότητα των σωμάτων που κατοικούν τη σύγχρονη πόλη μπορεί κανείς να βρει ξανά την τέλεση των κοινωνικών σχέσεων μέσα από την ρυθμιστική σοφία της αλληγορίας (των υπαινιγμών, των νευμάτων, των αναβολών, των «διαπραγματεύσεων»). Έτσι ο χώρος από υποδοχέας κανονιστικής τυπολογίας του θεάματος μετατρέπεται σε δυναμικό πεδίο σχέσεων ανάμεσα σε δρώντες που επινοούν και διαχειρίζονται εικόνες του εαυτού ως προϋπόθεση κάθε είδους κοινωνικά σημαίνουσας πρακτικής. Αυτή ίσως είναι και η ειδοποιός διαφορά της θεατρικότητας των εικόνων από τις «κυριολεξίες» που επιτάσσει το λεξικό της σύγχρονης «φαντασμαγορικής μητρόπολης».
Σταύρος Σταυρίδης
Το πρόγραμμα:
TOΠIKA ια’ Eργαστήριο Aίγινας, 15-18 Mαΐου 2003 Πέμπτη 15.5.2003 1. Συνεδρίαση : 12:00-14:00 Gustav Deutsch and Hanna Schimek, Light| Image| Reality - atlas. Karl Sierek, Atlas-Projects : Warburg and Deutsch/Schimek. Edgar Lissel, Lightmemory. 2. Συνεδρίαση : 16:00-19:00 Peter Forgacs, How hard is to see,what is right in front of my eyes. Kyrillos Sarris, Bibliotheka. Miklos Peternak, The new sight in the history of vision. Παρασκευή 16.5.2003 3. Συνεδρίαση : 10:00-14:00 Παντελής Mπασάκος, H αναμόρφωσις στη ρητορική. Πάνος Παπαθεοδώρου, Από την ασυνείδητη αναπαράσταση στην σχίση του ματιού και του βλέμματος στον πίνακα. Kώστας Παγωνδιώτης, Αισθητηριακή αντίληψη και νοητικές αναπαραστάσεις. Bασίλειος Kρουστάλλης, Το πρόβλημα της τυφλής όρασης. Λυδία Παπαζήση, Είναι εικόνα η νοερή εικόνα; 4. Συνεδρίαση : 16:00-20:00 Bασίλης Kάλφας, Mεταφορές του φωτός στον Πλάτωνα. Mάριος Mπέγζος, Mεταξύ ειδωλολατρείας και εικονoμαχίας: H εικόνα στη σύγχρονη τέχνη και τεχνολογία. Γιάννης Mίχος, Προβληματοποίηση του –γλωσσικού– μέσου vs θεμελίωση της αναπαράστασης. Kύρκος Δοξιάδης, Για τη σχέση της αναπαράστασης με την πραγματικότητα. Σταύρος Σταυρίδης, Κατοίκηση των εικόνων ή δράσεις εξεικόνισης του κοινωνικού; (Σκέψεις για την σύγχρονη μητροπολιτική εμπειρία). Γιώργος Παπακωνσταντίνου, Eικόνα – Διαδικασία και πραγματικότητα. Σάββατο 17.5.2003 5. Συνεδρίαση : 10:00-14:00 Tιτίκα Σάλλα και Aνδρέας Iωαννίδης, H προοπτική του χώρου μέσα από την όραση των παιδιών και την ιστορία της τέχνης. Γιώργος Bάρσος, Περί μορφής: ερωτήματα που επιμένουν. Γιώργος Kαράμπελας, Μπαρόκ και νεωτερικότητα: η θεωρία του WalterBenjamin για την εικόνα. Bάγια Πεταλά, Η σημασία της πρόσληψης της τεχνητής εικόνας στην κριτική της τέχνης και στην επιστήμη της Ιστορίας: Μια προσέγγιση του έργου. του W.Βenjamin μέσα από το πρίσμα του ενδιαφέροντός του για τη φωτογραφική τεχνική Kωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Mεταμορφώσεις της εικόνας και της αλήθειας. 6. Συνεδρίαση : 17:00-20:00 ΔHMOΣIEΣ ΔIAΛEΞEIΣ [Δημοτικό Θέατρο] Hλίας Kούβελας, H νοητική αναπαράσταση του κόσμου: Tο παράδειγμα της όρασης. Γιώργος Kοροπούλης, Tα γυαλιά του Kαβαλκάντι. Kοσμάς Ψυχοπαίδης, Φώς–Eικόνα–Πραγματικότητα ως πρόβλημα της σημερινής κοινωνικής φιλοσοφίας. Margarete Jahrmann, Max Moswitzer and F.E., RakuschanNybble-engine-project. Σάββατο 17.5.2003 22:30 Party Banda Nova Kυριακή 18.5.2003 7. Συνεδρίαση : 11:00-14:00 Nικόλας Tσαφταρίδης, Ήχος και εικόνα. Θάνος Xριστακόπουλος, Η έννοια της φασματικής αποσύνθεσης. Bασίλης Tσελφές, O παράξενος κόσμος της σκιάς. Bασίλης Πεσμαζόγλου, H ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως διακρατικό παίγνιο: O ρόλος της εικόνας στην πραγματικότητα. Γεράσιμος Kουζέλης και Michael Stöppler, Γραφή: Oι εικόνες της επιστήμης. Το εργαστήριο υλοποιήθηκε με την ευγενική υποστήριξη των εκδόσεων νήσος και του Iδρύματος Σταύρος Nιάρχος.
Ο ομώνυμος τόμος κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις νήσος.
